WIELKI POST

Wielki Post jest czas szczególnym, który nas przygotować na przeżycie największej tajemnicy wiary ? Zmartwychwstania Pana Jezusa. Okres ten duży nacisk kładzie na modlitwę, post i jałmużnę, które to mają przypomnieć chrześcijaninowi o konieczności doskonalenia siebie. Modlitwa to spotkanie, rozmowa z Bogiem. Wielki Post daje do tego dużo okazji. Szczególne modlitwy i nabożeństwa Wielkiego Postu to Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale. Post ma za zadanie przenieść uwagę człowieka ze spraw materialnych na duchowe oraz nauczyć go samodyscypliny. Oznacza nie tylko dobrowolne ograniczenie w jedzeniu, piciu, czy korzystaniu z przyjemności lub odpoczynku, które podejmujemy ze względów religijnych. Nie chodzi tylko o rezygnację z czegoś (np. słodyczy, telewizji, komputera, itp.), ale by w to miejsce postawić coś bardziej wartościowego, np. czytanie Pisma Świętego lub książki religijnej, pomoc w domu, i inne. Celem postu nie jest więc udręczenie ciała, lecz hartowanie i uszlachetnianie serca, woli i umysłu. Post ma nas uczyć wrażliwości i solidarności z ubogimi oraz panowania nad sobą, a przez to ubogacić wewnętrznie. Post ma wyrywać nas z egoizmu i otwierać na potrzeby innych. Z tego względu post ściśle łączy się z chrześcijańskim miłosierdziem, które nazywamy jałmużną. Jałmużna to nie tylko dawanie pieniędzy. Obejmuje ona to wszystko, o czym mówią uczynki miłosierdzia względem ciała i duszy. Chodzi w niej o to, by w bardzo konkretny sposób (np. uśmiech, dobre słowo, przebaczenie, pomoc, itp.) okazać miłość i miłosierdzie drugiemu. Wielki Post trwa 40 dni i liczony jest od Środy Popielcowej. Liczba czterdzieści to dni liczone z wyłączeniem niedziel, gdyż od zawsze dzień ten traktowany był jako święto. Nie zawsze post trwał czterdzieści dni. Około III w. pościło się jedynie czterdzieści godzin, co odpowiadało dzisiejszemu Wielkiemu Piątkowi i Wielkiej Sobocie. Następnie wymiar ten przedłużył się do tygodnia, a następnie do 40 dni, co zostało ustalone w IV wieku; natomiast w VI w. ustanowiono Środę Popielcowa jako początek tego okresu zadumy. ?40? ma bogatą tradycję w Piśmie Świętym. Najczęstszym odwołaniem jest oczywiście czterdziestodniowy pobyt Jezusa na pustyni, którą to historię opisują ewangeliści Marek i Łukasz, jednak tyle samo dni miał trwać potop i pobyt Mojżesza na Synaju. Również tyle samo dni mieli mieszkańcy Niniwy na nawrócenie się. 40 lat natomiast tułali się Izraelici zmierzając do Ziemi Obiecanej. Warto wspomnieć, że przez pewien czas (od VII do XIX w.) Wielki Post trwał o trzy tygodnie dłużej, mając do siedemdziesięciu dni. Przed Wielkim Postem właściwym istniało bowiem tzw. Przedpoście przygotowujące wiernych do wkroczenia w Wielki Post. Liturgia Wielkiego Postu skupia się wokół trzech tematów: 1. Pokuta i nawrócenie (Środa Popielcowa i większość dni powszednich), 2. Chrzest i jego wymagania (Niedziela, zwłaszcza II, IV i V), 3. Męka Chrystusa (Niedziela Palmowa i dwa ostatnie tygodnie). Liturgia Wielkiego Postu jest dość wyciszona i przybliża nam wydarzenia z historii zbawienia, szczególnie mękę i śmierć Jezusa. Kolorem szat liturgicznych jest fioletowy. Z obrzędów Mszy świętej znika uroczysty hymn ?Chwała na wysokości Bogu? oraz radosna aklamacja ?Alleluja? śpiewana przed odczytaniem fragmentu Ewangelii, a zastępuje ją aklamacja ?Chwała Tobie, Królu wieków? albo ?Chwała Tobie, Słowo Boże?. Zakazane jest przyozdabianie ołtarza kwiatami, zaś gra na instrumentach muzycznych dozwolona jest tylko w celu podtrzymania śpiewu. Środa Popielcowa rozpoczyna okres Wielkiego Postu. W tym dniu chrześcijanie biorą udział we Mszy św., podczas której kapłan na znak nawrócenia i pokuty posypuje głowy popiołem i wypowiada słowa: ?prochem jesteś i w proch się obrócisz? lub ?nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię?. Obrzęd ten jest zewnętrznym znakiem rozpoczęcia publicznej pokuty. Popiół do posypania głów powstaje z gałązek palmowych niesionych w procesji w Niedzielę Palmową poprzedniego roku. Dla wiernych, którzy nie mogą tego dnia uczestniczyć we Mszy św., domownicy przynoszą poświęcony popiół z kościoła i posypują ich głowy. W Środę Popielcową obowiązuje post ścisły – ilościowy (trzy posiłki w ciągu dnia, w tym tylko jeden – do syta) i jakościowy (=wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych). Prawem o wstrzemięźliwości są związani wszyscy powyżej 14 roku życia, a prawem o poście ilościowym tylko osoby pełnoletnie do rozpoczęcia 60 roku życia. Tak samo jest w Wielki Piątek.

Nabożeństwa wielkopostne. Droga Krzyżowa to nabożeństwo nawiązujące do przejścia Pana Jezusa od pretorium Piłata na wzgórze Golgoty. Męka rozważana jest w 14 symbolicznych stacjach. W nabożeństwie Drogi Krzyżowej chodzi o zrozumienie sensu cierpienia Syna Bożego dla naszego zbawienia. Śmierć na krzyżu, będąca kulminacyjnym punktem Drogi Krzyżowej budzi w chrześcijaninie nadzieję na to, że między ofiarą krzyża, a historią ludzkości zachodzi głęboka relacja zbawcza. Nabożeństwo to domaga się od człowieka podjęcia decyzji postępowania każdego dnia za Chrystusem drogą samozaparcia i ofiary w duchu miłości, niesienia na Jego wzór krzyża codziennych zadań i obowiązków. W świetle Drogi Krzyżowej wielkiego sensu nabiera ludzkie cierpienie. Treść kolejnych stacji ma nas pobudzać do osobistej refleksji nad życiem. Towarzyszy temu gotowość do współudziału w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa oraz chęć bycia nowym człowiekiem chętnym do nawrócenia i pokuty. Pismo Święte nie zawiera dokładnej trasy Drogi Krzyżowej, a tylko 9 spośród 14 stacji ma swą podstawę w ewangelicznych opisach męki Pańskiej. Pierwsi chrześcijanie szczególną czcią otaczali te święte miejsca w Jerozolimie. Pielgrzymi udający się do Jerozolimy pragnęli nie tylko oglądać miejsca, po których chodził Zbawiciel, nie wystarczała im sama kontemplacja i rozważanie – chcieli czynnie uczestniczyć w przeżyciach Jezusa. Już w IV w. istniał w Jerozolimie obchód miejsc Męki w Niedzielę Palmową i w noc z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Cześć dla Męki Pańskiej wzrosła po zdobyciu Jerozolimy przez krzyżowców w 1099 roku. Pątnicy starali się odnaleźć miejsca i sceny Pasji. Kolejność nawiedzania miejsc Męki nie była jeszcze ustalona. Dopiero franciszkanie, którzy w 1320 roku objęli opiekę nad Ziemią Świętą, nadali procesjom ramy organizacyjne. Do powstania i rozszerzenia się Drogi Krzyżowej przyczynił się najbardziej Holender zwany Adrichomiusem, przełożony klasztoru św. Barbary w Delft (zmarł w 1585 r.). Ułożył on cykl Drogi krzyżowej w 12 stacjach wraz z komentarzem. Nabożeństwo Drogi krzyżowej w jego układzie rozszerzyło się pod koniec XVI wieku na całą Europę. Po dodaniu w XVII wieku dwóch ostatnich stacji: zdjęcie z krzyża i złożenie do grobu, Droga krzyżowa uzyskała ostateczny kształt, znany do dzisiaj. Pierwsze Drogi krzyżowe powstały w dzisiejszej Holandii. Zakładano je nie tylko w otwartym terenie, ale także w kościołach, krużgankach klasztornych i na cmentarzach. Najgorliwszym propagatorem Drogi krzyżowej był franciszkanin św. Leonard z Porto Maurizio (zmarł w 1751 r.). Wzniósł na terenie Włoch 572 Drogi Krzyżowe. Jedna z najsłynniejszych znajduje się w rzymskim Koloseum. Założył ją na prośbę św. Leonarda ówczesny papież Benedykt XIV. Kalwarie w Polsce pojawiły się na początku XVII wieku. Pierwsza, największa i najwspanialsza, została założona przez Mikołaja Zebrzydowskiego w 1604 roku niedaleko Krakowa. Rozbudowa obiektu trwała ponad sto lat i prowadziło ją kilka pokoleń Zebrzydowskich. Od 1609 roku rozpoczęto odgrywać Misterium Męki Pańskiej. Niedługo po Zebrzydowskiej powstały następne kalwarie: w Pakości zwana Kujawską – założona przez Michała Działyńskiego, Jerozolima Kaszubska w Wejherowie – założona przez Jakuba Weyhera, w Pacławiu – założona przez Maksymiliana Fredrę i Jerozolima Dolnośląska w Wambierzycach – założona przez Daniela Osterberga. Gorzkie Żale to nabożeństwo, które wyrosło z polskiej duchowości i pobożności okresu baroku. Polega również na rozważaniu męki i śmierci Chrystusa na krzyżu. Nabożeństwo to składa się z trzech części, które śpiewa się łącznie, lub poszczególne części w kolejne niedziele Wielkiego Postu. Gorzkie Żale rozpoczynają się tzw. ?Pobudką?. Następnie jest hymn o Męce Pańskiej i lamentacje, które wyrażają ból duszy z powodu męki Zbawiciela i rozmowę duszy z Matką Bolesną. Kończy wszystko antyfona ,,Któryś za nas cierpiał rany?. Poszczególne części dzielą nasze rozważanie według chronologii wydarzeń. Część pierwsza każe nam rozmyślać o tym ?co Pan Jezus wycierpiał od modlitwy w Ogrojcu aż do niesłusznego przed sądem oskarżenia?, w części drugiej kontynuujemy rozmyślania nad cierpieniami Pana Jezusa ?aż do okrutnego cierniem ukoronowania?, by w części ostatniej dojść do chwili ?ciężkiego skonania na krzyżu?. Nabożeństwo ?Gorzkich Żalów? odprawiono po raz pierwszy w kościele Świętego Krzyża w Warszawie w roku 1707. Autorem tekstu był ksiądz Wawrzyniec Stanisław Benik ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a` Paulo. Korzenie tego nabożeństwa sięgają jednak dalej. Powstało ono bowiem jako nowy sposób odprawiania Pasji, czyli rozważania Męki Pańskiej. W tym sensie ?Gorzkie Żale? wpisują się w tradycję misteriów pasyjnych. Opiekę nad misteriami obejmowały powoływane specjalnie w tym celu bractwa i dzięki nim tradycja ta przetrwała do wieków późniejszych. Tę tradycję podjęło też Bractwo Miłosierdzia Św. Rocha powstałe w pierwszej połowie XVII wieku przy kościele św. Krzyża w Warszawie. By oddać cześć Bogu członkowie Bractwa brali udział w różnych nabożeństwach: procesjach pokutnych, procesjach różańcowych, a także w odprawianiu pasji. Jednak tradycyjna forma pasji okazała się trudna w realizacji. Szukano zatem nowej formy. Efektem tych prac była wydana na początku 1707 roku książeczka pod tytułem ?Snopek Miry z Ogrodu? i tam zawarte były ?Gorzkie Żale?.